لە قەیرانی حکوومەتەوە بەرەوە قەیرانی شووناس؛ داڕمانی شەرعییەتی "ئێران" لە "کوردستان"

 

شاهۆ حوسێنی

لەسەرەتای هەر قەیرانێکی سیاسیدا، یەکەم دیاردەیەک کە تووشی داڕمان دەبێت، شەرعییەتە. شەرعییەت ئەم تاڵە نادیارەیە کە پردی نێوان دەسەڵات و وەرگیرانی گشتی و کۆمەڵایەتیە، تاڵێک کە چما بپسێت، ئەمەی دەمێنێتەوە تووندوتیژێکی ڕووتە. نیزامە سیاسێکان ڕەنگە بتوانن چەند دەیە لەڕێی زۆر و هەڕەشە و تووندوتیژێەوە دەوام بێنن، بەڵام ئەوەی دەسەڵاتێکی سیاسی لە ڕوانگەی کۆمەڵگادا شیاو دەکات، فۆڕمێک ڕێکەوتنی نەنووسراوە لەناو چوارچێوە ژیانی هاوبەشی گشتیە.

ئێران(مەبەست نە ئێرانی ژێئۆپۆلەتیکی و نە حکوومەتی ئێران، بەڵکە مەبەست ئێرانی ئایدۆلۆژیک، زەینی و مەعریفی) لەسەرەتای دەرکەوتنێوە، شەرعییەتی خۆی نەلەسەر ڕێکەوتنێکی کۆمەڵایەتی مۆدێڕن، کە لەسەر بنەمای دوو ڕوانگەی فاشیستی: پان ئیرانیسم و تەفسیرێکی تایبەت و بناژوێخوازانە لە شەریعەت بنیادناوە. بەڵام هەڵچنراوی قەیرانەکانی پێکهاتەیی، سیاسی، ئابووری، کلتووری و کۆمەڵایەتی، بەربەرەکانی درێژخایەن و دژایەتی بەردەوامی لە کوردستان لێکەوتۆتەوە، کە دوایین  خەبات، شۆڕشی ژن،ژیان،ئازادی بوو.

شرۆڤەی قەیران، کێشە و تێکهەڵچوونەکانی ناو ئێران، لەلایەن بەشێکی زۆر لە شرۆڤەکارانەوە، بەداخەوە بەردەوام ئاستێکی دابەزیو و موبتەزەلی بەخۆیەوە گرتوە، واتە خەبات و تێکهەڵچوونێکی ئۆبژەکتیڤ، ڕووبەڕوو بوونە لەگەڵ حکوومەتی پەهلەوی یان کۆماری ئیسلامی و نە لزوومەن لەگەڵ دیاردە سوبژەکتیڤەکانی بەرهەم‌هێنی پەهلەوی و کۆماری ئیسلامی. لەم چەند ساڵەی دواییدا بەتایبەتی لەناوخۆی ڕۆژهەڵات ئاڕاستەی خەبات و بەربەرەکانی ئیتر لە ئاستی حاکمییەت و حکوومەت تێپۆەڕێوە، بانتر و گەیوەتە ئاستی "شووناسی بەناو نەتەوەیی" و فۆڕماسیون و پێکهاتەی گشتی بەناو "دەوڵەت-میللەت" لەئێراندا. لە کوردستان ئیتر ئەمەی ڕۆژەڤە، نە ناکارامەیی یان دیکتاتۆڕی کۆماری ئیسلامی کە کلۆنیالیزمی ئێرانیە، ئێران لەگوێن ئایدۆلۆژێکی هێژمۆن و پاوانخواز، کە پێشگر وسڕێنەری سوژە بوونی کورد و کوردستانە. ئەم تێپەڕینە لە قەیرانی حکوومەت بەرەو قەیرانی شووناس، چرکەساتێکی فەلسەفیە کە شیاوی لێ‌وردبوونەوەیە.

بێ‌گومان ئیران لەگوێن دەسەڵاتێکی سیاسی، فۆڕم و پێکهاتەیەکی حکوومی لەسەر بنەمای بڕیارێکی تاک‌لایەنەی ناوەندخواز بەرهەم هاتوە، بڕێارێک کە لەودا ناوەندێک(فارس) و پەراوێزگەلێک وەک کورد نەتەنیا شیاوی وتوووێژ و دیالۆگ نەبوە کە بەکەرەسەکانی سەرکووت، سڕینەوە و کلۆنیالیسمی کلتووری حەولی تەبعیدکردنی دراوە بەناو شووناسێکی ناکوردانە.

 

ئاوابوونی چەمکی دەوڵەت-نەتەوەی ئێرانی

پێکهاتەی دەوڵەت لەئێران بەردەوام لەسەر ئەساسی ناوەندخوازێتی، تاک ئیتنیکی و تاک زمانی بنیادنراوە، لەم پێکهاتەیەدا کوردەکان نەتەنیا هیچ بەشدارێکیان نیە، بگرە حەتتا بوونیان لە ژێر هەڕەشەدایە و وەک هەڕەشە دەبیندرێت. سەرکووتی نەتەوەیی، کلتووری و زمانی ڕەوت گەلێک بوون کە کوردەکانی ڕووبەرووی پێکهاتەی ئێرانی کردۆتەوە.

نەتەوەخوازی کوردی لە ئێران ئەمرۆکە ئیتر دژکردەوەیەکی سیاسی و خواستێکی بەشخوازانە بۆ بەشداری لەدەسەڵات،حوکمڕانی و بەڕێوبەڕیدا نیە، بەڵکە پرۆسەیەکی زەینی و هزریە، ڕەوتێکی ڕادیکاڵ کە حەول دەدات لەهەناوی حافزەی برینداری خۆی‌ڕا، فۆڕمێکی نوێ و سەربەخۆیانەی ئاگایی نەتەوەیی لەرێی سڕینەوەی شووناسی داسەپاو، سەرکووتی سیاستماتیک و ڕاونراو لە جیهانی ئەندێشە و فەلسەفەدا بنیادبنێتەوە و بگرە بانتر لەمانەش لەفکری بنیادنانەوەی ئانتۆلۆژیکی کوردبوون لە دەرەوەی چوارچێوەی دیسکۆرسی ناوەندخوازی ئێرانی‌دایە.

کوردەکان بانتر لە دیمۆکراسیخوازی لەئێران و فێدرالیزمخوازی لەناو پێکهاتەی شووناسی و بوونی ئێراندا، حەولی دیاریکردنی چارەنووسی خۆیانن لە دەرەوەی جیهانی زەینی و مانایی ئێراندا، بەهۆی ئەوەکە ئێران زۆر زیاتر لەوەکە بۆکوردەکان مانابەخش و شووناس‌ساز بێت، دیاری هێنی برین، زام و سەرکووتە.

لەڕاستیدا کوردەکان لەسەر بنەمای ئەزموونی ژیاوی کۆمەڵایەتی،کلتووری و زەینی خۆیانەوە، ئەزموونی سیاسی دادەڕێژنەوە و لەم ڕەوتەدا کورد‌بوون نە دۆخێکی سیاسی کە دۆخێکی وجوودی و ئانتۆلۆژیکە.

لەم سۆنگەیەوە ئیتر مەسەلە خواستی بەشداری لەناو چوارچێوەی پڕۆژەی ئێراندا نیە، بەڵکە مەسەلە ئەمەیە: کە ئیتر پڕۆژەی ئێران وەک چوارچێوە، توانایی وەرگرتن و دانپێدانانی ئەوی‌تری غەیرە فارسی تیا نیە. بۆیە ئەمەی ئێستاکە لەگەڵی ڕووبەڕووین تێپەڕین نەک لە حکوومەت و نیزامی کۆماری ئیسلامی کە تێپەڕین لە جیهانی ئێرانیە. کوردبوون و کوردیەتی ئەمرۆکە لەکوردستان حەولێکە بۆ دەرخستنەوەی سوژەبوونی کورد و زیندووکردنەوەی نەزمێکی ئەخلاقیە کە لەودا سوژەی کوردی دەسکردی کەس نیە و سەربەخۆ و خۆبنیادنەرە.