لەدەسەڵاتەوە بۆ ئازادی: سەرلەنوێ وردبوونەوە لەمەجالەکانی یەکگرتوویی‌کورد

 (ڕەچەڵەک‌ناسی لێک‌دابڕاوی‌کورد)

شاهۆ حوسێنی

بەدرێژایی مێژووی هاوچەرخی کوردستان، یەکگرتوویی کورد و کۆمەڵگای کوردستان بەردەوام تەوەرەیەکی گرینگی دیسکۆرسی سیاسی ناو ماڵی کورد بوە. لەگەڵ هەڕەشەی بەردەوامی دەرەکی، دابەش‌بوونی ژێئۆپۆلەتیکی کوردستان، بەش‌خوراوی لەڕادەبەدەریش، کوردەکان هێشتا نەیانتوانیوە یەکگرتوویەکی گشتگیر، مسۆگەر و مێژوویی بنیاد بنێنن. بێ‌گومان ئەم دیاردەیە بانتر لە هۆکارگەلی دەرەکی و کێشەی نێوان حیزبەکانی کوردی، هێمای قەیرانێکی قوڵ‌ترە: قەیرانی سوژەی کوردی، غیابی ئاسۆیەکی هاوبەشی زەینی و دەرکەوتنی خەبات وەک کەرەسەی دەسەڵات نەک ڕێگایەک بۆ ئازادی و ڕزگاری. لەم کورتە نووسراوەیەدا حەول دەدرێت وڵامی ئەم پرسیارە بدرێتەوە: بۆچی یەکگرتووی کورد لەگەڵ زەروورەتی مێژویی هێشتا ناموومکینە؟

 

１-                   دەسەڵات لەگوێن لۆژیکی دابڕان

لەنەریتی هزری فۆکۆدا دەسەڵات تەنیا قەتیس لەناو دەستانی دەوڵەتدا نیە، بەڵکە ڕایەڵێکە لەناو پێوەندێکانی گوفتمانی‌و کۆمەڵایەتیدا. دەسەڵات لەم مانایەدا مەیلی بۆ ڕیکخستنی سوژە، داڕشتنی ڕاستەقینە و سڕینەوەی ئەوی‌تر هەیە. دەسەڵات لە باوەڕی سپینۆزادا مەیدانی هێزە، کاتێ هێزێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی دەسەڵات بەدەستەوە دەگرێت، دوو لێکەوتەی لێدەکەوێتەوە: یەکەم خۆی لەگوێن مەرجەعی حەقیقەت دەبینێت، دووهەم هێزەکانی‌تر لەجیات ڕاکابەر، وەک دژبەر، دوژمن و هەڕەشە دەبینێت، کەوابێ هەر هێزێکی کە بۆ دەسەڵات تێدەکۆشێت یان دەسەڵات مسۆگەر دەکات، حەولی سڕینەوەی ئەوی‌تر دەدات، ئەمە لۆژیکی گەوهەری دەسەڵات تەوەرەییە. لە ڕۆژئاوا و جیهانی دیمۆکراتیک بەڵام ئەم ڕەوتە دەوستێت، لەڕاستیدا ئاسۆیەکی هاوبەشی نەزەری دەسەڵات لە مەیدانی دوژمنایەتی‌را دەگوازێتەوە بۆ مەیدانی ڕکابەرێتی، بەشداری و تەعامول. ئەوان دەسەڵات دابەش دەکەن و بەم‌شێوەیە هێز و وزەی دەسەڵات دابەش دەکەن، هەروەها ئەساسی بەرهەم هاتنی کۆمەڵگا و دەسەڵات دەگوازنەوە ناو جەغزی بڕیاری کۆمەڵایەتی، واتە ڕەوتێکی خاوەن گەوهەری ئیرادە و سەربەخۆیی و لە کۆتاییدا  لەڕێی پێوەندی ئینتێرسۆبژێکتیڤ‌و شەرعییەتی جیاواز دەرکەوتنی ئەوی‌تر بەستێنەکانی نەزەری وێکهەڵکردن و یەکگرتوویان ڕەخساند.

 لە کوردستان بەڵام هەر لەسەرەتای دەرکەوتنی شۆڕشە نوێیەکان، دەسەڵات نەک وەک کەرەسەی ڕزگاری کە هەر زوو بوو بەئامانج. هەر حیزب و ریکخراوەیەکی سیاسی لەجیات ئەوەکە خۆی لەناو بازنەی گشتی مێژووی کوردستاندا پێناسە بکات، دەستی‌کرد بە سەرلەنوێ خۆداڕشتنەوە وەک تەوەرە و ناوەندەی حەقیقەت. بەم شێوەیە هێزەکانی‌تر چوونە ناو بازنەی دژبەر و دوژمن. ئا لێرەدا دەسەڵات رێک ئەم مەترسیە دەڕەخسێنێت: کاتێ لە جیات ئازادی دادەنیشێت، دەبێتە دوژمنی ژیان.

 

２-                 غیابی ئاسۆی هاوبەشی نەزەری

یەکگرتوویی ڕواڵەتی بەبێ یەکگرتووی نەزەری و زەینی، دەرناکەوێت. هەر یەکگرتوویەکی کە تەنیا بەهۆی مەترسی هەڕەشەی دەرەکی یان بەرژەوەندی تاکتیکی بەرهەم بێت، لەئەگەری هەرجۆرە ئاڵوگۆڕیەک لە هاوسەنگی هێزەکاندا لێک بڵاو دەبێت. ئەمەی لەکوردستان غیابی بە شێوەیەکی ڕادیکاڵ هەست پێ‌دەکرێت، غیابی ئاسۆیەکی هاوبەش لەمەر مانا، داهاتوو و سوژەگی کوردە. ئەگزیساتانسیالیستەکان لەسەر ئەو باوەڕەن کە مرۆڤ پرۆسەیەکە لە هەڕەتی خۆبنیادناندا، بەڵم بەپێچەوانە لەکوردستان مرۆڤ پڕۆژەیەکە لە هەڕەتی بنیادناندا.

نەتەوەی کورد بەڵام هێشتا سەرکەوتوو نەبوە پرۆسەی مێژوویی خۆی بەشێوازێک بگێڕێتەوە کە وەک چەترێک باڵ بکێشێتە سەر هەموو هێزەکانی ناو کوردستان و هەموو هێزەکانی خۆیانی تیا بدۆزنەوە. بەم شێوەیە لەجیات سوژەیەکی مێژوویی گشتی، لە کوردستان لەگەڵ کۆگشتیەکی ناوازە، دژبەر، جیاواز و لێکدابڕاو لە سوژەکانی حیزبی ڕووبەڕووین.

 

３-                  قەیرانی ئەخلاقی خەبات

بزاڤ‌گەلی ئازادیخوازانە پێویستە لە زاتی خۆدا، نەتەنیا لەسەر ئەساسی لۆژیکی دەسەڵات کە لەسەر ئەساسی شووناسێکی ئەخلاقی بنیادنرا بێت. بەتایبەتی کاتێ خەبات و بەربەرەکانی لە جیات ئەوەکە مەبەستی ژیان، کەرامەت و ئازادی بێت، مەبەستی دەسەڵات بێ، ئەوا ئەخلاقی خەبات و بەربەرەکانی لەناو دەچێت، بەم شێوەیە دەبێتە کەرەسەی دەس بە مەیدانی سیاسی داگرتن و سەپاندنی هێژمۆنی. بێ‌گومان ئەم ئاڵوگۆڕیە لە ئامانجدا لێکەوتەی وێرانکەری دەبێت: لەناو چوونی متمانەی چەند لایەنە لەنێوان هێزەکاندا، گرینگی بەرژەوەندی حیزبی و ڕێکخراوەیی و بەرهم هاتنی دیسکۆرس‌گەلێک کە لەناو بردن و لەمەیدان بەدەرکردنی ئەوانی‌تر بە مەشرووع دەزانێت. لەوەها دۆخێکدا یەکگرتوویی بەهیچ شێوەیەک دەرناکەوێت، بەهۆی ئەوەکە پێش مەرجی یەکگرتوویی پاراستنی ڕێز، قبوڵی جیاوازی و دەرچوون لە لۆژیکی پاوانخوازێتیە.

کۆتا وتە:

چما خوازیاری یەکگرتووین لەکوردستان، پێویستیمان بە ئاڵوگۆڕێکی ڕادیکاڵ و بنەڕەتیە: دەرچوون لە لۆژیکی دەسەڵات تەوەرەیی و تێپەڕین بەرەو لۆژیکی ئازادی‌تەوەرەیی، ڕەخساندنی مەجالەکانی دەرکەوتنی سوژەی کوردی لە ئاسۆی زەینی و فەلسەفیدا نەک تەنیا لە ئاسۆی سیاسیدا، بنیادنانی ئاسۆیەکی هاوبەشی نەزەری کە خەبات نە لەسەر بنەمای ڕکابەرێتی و تێکهەڵچوون کە لەسەر بنەمای وێکهەڵکردنی گوفتمانی دابڕێژرێتەوە. تا هەر کاتێ کە دەسەڵات ئامانجی خەبات و سیاسەت بێت، لێکدابڕاوی و نایەکگرتوویی لێکەوتەی سرووشتیە، بەڵام چما ئازادی، سوژەگی و ڕزگاری کوردستان بوو بە ناوەند و ئامانجی خەباتی کوردی، ئەوا بێ‌گومان یەکگرتووی دەبێتە خاوەن بنەمای نەزەری. بەگشتی تا کورد نەتوانێ بەربەستە نەزەرێکانی یەکگرتووی چارەسەر بکات، هیچ یەکگرتوویەک ڕوو نادات.